19 kwietnia 1943 roku wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Od tych wydarzeń dzieli nas już 80 lat. Wobec perspektywy nieuchronnej zagłady, Żydzi podjęli walkę. Okazało się, że była to walka o godną śmierć.
Dlatego też nadal podziwiamy bohaterów zrywu oraz wspominamy heroiczne działania Żydów przeciwko nazistowskim, antysemickim oprawcom.

Sytuacja Żydów w getcie warszawskim
Getta powstawały w wielu miastach w kraju i za granicą. W Warszawie utworzono je 2 października 1940 r.. Głównym celem istnienia tych specjalnie wydzielonych stref była dehumanizacja ludności żydowskiej. Naziści przekonywali, że przeznaczeniem Żydów jest śmierć bądź służba „rasie panów”. Getto warszawskie było największe w Generalnym Gubernatorstwie oraz całej okupowanej Europie. Panowały tam nieludzkie warunki, ludzie mieszkali na ulicach, chorowali na tyfus, pozbawieni opieki medycznej masowo umierali. Na Żydów nałożono obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida, aby w ten sposób zbudować poczucie wstydu i braku wartości z powodu przynależności rasowej.

Powstanie w getcie warszawskim
Od 1942 roku Niemcy prowadzili akcje deportacyjne Żydów z getta do obozów zagłady, np. do Treblinki lub w głąb Rzeszy. Ludzie sprzeciwiali się wysiedleniom i ukrywali się, stawiali opór, a największy z nich to kwietniowe powstanie z 1943 roku. W przeddzień święta Pesach niemieckie oddziały wspierane przez czołgi i wozy pancerne weszły do getta, aby je ostatecznie zlikwidować. Napotkały opór powstańców. Do walki stanęło około 300 członków Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego. Przywódcami powstania byli Mordechaj Anielewicz i Paweł (Aszer) Frenkl. Walki faktycznie trwały kilka dni, po których buntownicy ukrywali się przed esesmanami. Naziści dysponowali większą siłą militarną oraz mieli przewagę liczebną. Żydzi nie mieli możliwości zdobycia lepszej broni, niż ta, którą zabierali zabitym niemieckim żołnierzom. Hitlerowcy wzniecali pożary miotaczami ognia i zmuszali powstańców do ukrywania się w bunkrach i piwnicach. Walki toczyły się głównie w nocy. Jedną z większych bitew stoczyli w dniach od 1 do 3 maja bojownicy z grupy Marka Edelmana. Powstańców wspierali ochotnicy z warszawskiej struktury Armii Krajowej. Oddziały niemieckie codzienne przeczesywały teren getta poszukując kryjówek, w których ukryci byli Żydzi. Odnalezione osoby rozstrzeliwano lub transportowano do obozów. Część powstańców, jak np. grupa członków ŻOB otoczona w schronie na ul. Miłej 18, popełniła samobójstwo, nie chcąc poddać się Niemcom. Walki w getcie zostały oficjalnie zakończone 16 maja 1943 roku, kiedy to Niemcy wysadzili budynek synagogi na ul. Tłomackie. W rzeczywistości poszukiwanie Żydów ukrywających się w ruinach getta trwało jeszcze kilka miesięcy.

Skutki powstania w getcie warszawskim
W wyniku powstania w getcie zostało zamordowanych 12 000 ludzi, a większość z 60 000 osób znajdujących się w tym czasie w getcie została wywieziona do obozu koncentracyjnego na Majdanku lub obozów pracy w Poniatowej, Trawnikach i Budzyniu. Trudna do oszacowania grupa Żydów wydostała się z getta w czasie trwania walk i szukała schronienia w innych miejscach. Część Warszawy, obejmująca getto, została doszczętnie zniszczona. Powstanie w getcie wywołało silną reakcję organizacji żydowskich poza granicami Generalnego Gubernatorstwa. Wywarły one nacisk na rządy USA i Wielkiej Brytanii, co spowodowało zwołanie konferencji bermudzkiej, mającej na celu rozwiązane kwestii Żydów w Europie.

Bohaterowie powstania
W powstaniu wzięło udział wielu ludzi, m.in. Aharon Karmi (zm. 2011), Marek Edelman (zm. 2009), Pnina Grynszpan-Frymer (zm. 2016), Masza Glajtman-Putermilch (zm. 2007), Luba Gawisar (zm. 2011), Israel Gutman (zm. 2013), Stefan Grajek (zm. 2008), Martin Gray (zm. 2016), Ziuta Hartman (2015), Helena Rufeisen-Schüpper (zm. 2017), Baruch Spiegel (zm. 2013) i Symcha Ratajzer-Rotem (zm. 2018). Zamieszkały w Izraelu Leon Kopelman, który zmarł 13 sierpnia 2021 był według The Times of Israel ostatnim znanym uczestnikiem powstania.

Ocena powstania
Pomimo nikłych szans na zwycięstwo, bohaterowie żydowscy walczyli ze wszystkich sił w obronie własnego narodu, kultury i tożsamości. Motywacją powstańców był honor i sprzeciw wobec nazistowskiej antyżydowskiej opresji i zbrodniczej eksterminacji całego narodu. Przeciwnicy powstania uważali, że jest ono bezcelowe i sprowadzi na Żydów jeszcze większe represje. Czy jednak mogą być większe represje niż śmierć? A ta miała dotyczyć każdego. Po 80 latach składamy w hołdzie poległym żonkile, jak czynił to przez wiele lat jeden z jego przywódców, Marek Edelman. Pamiętamy, bo pamięć może nas uchronić przed kolejną zbrodnią. Pamiętamy, żeby już nikt nigdy nie strzelał do drugiego człowieka.

Hubert Mączka, 3b